Tekst Konstytucji Chińskiej Republiki Ludowej ogłoszono późno, bo dopiero 4 grudnia 1982. Mimo iż ChRL istniała od 1949 roku, wcześniej nie zdecydowano się na proklamowanie ustawy zasadniczej. Po prostu Mao nie chciał sobie niepotrzebnie wiązać rąk. Kulturę chińską cechuje niemal niepojętna dla ludzi Zachodu praworządność, wynikająca jeszcze z tradycji konfucjańskiej, która nakazuje bezwarunkowe posłuszeństwo władzy i prawu (nie musi być sprawiedliwe). W warunkach Państwa Środka nie do pomyślenia byłaby sytuacja ze Związku Radzieckiego, gdzie istniała stalinowska konstytucja, której i tak nikt nie przestrzegał. Dlatego też dla władz lepiej było nie ograniczać się prawem. Dopiero reformator Deng zdecydował się na proklamowanie ustawy zasadniczej, co samo w sobie było ważnym krokiem w długofalowym planie przekształcenia Chin w państwo demokratyczne (przewidywanym na około 50 lat).
Preambuła konstytucji jest niezmiernie rozbudowana (liczy około strony A4). Zapisano w niej między innymi sformułowania o: współdziałaniu różnych narodów w rozwoju kultury chińskiej, półkolonialnej i feudalnej historii, heroicznej walce o wyzwolenie, rewolucji Sun Yat-sena z 1911 r. i Mao Zedonga z 1949 r., skierowanych przeciwko imperializmowi, feudalizmowi i biurokratycznemu kapitalizmowi. Bardzo ważnym faktem była socjalistyczna transformacja gospodarki prowadzona przez dyktaturę ludową, czy sojusz robotników i chłopów, zakończona rozwojem ekonomicznym i wzrostem poziomu życia. Rewolucji narodowej przewodzi Komunistyczna Partia Chin, kierująca się marksizmem-leninizmem i myślą Mao Zedonga.
Głównym zadaniem narodu jest koncentracja wysiłków na socjalistycznej modernizacji. Klasy wyzyskiwaczy zostały wyeliminowane. Mimo to walka klas będzie trwać jeszcze długo. Tajwan jest częścią świętego terytorium Chin. Obowiązkiem Chińczyków z kontynentu i wyspy jest zjednoczenie ojczyzny. Chińska Republika Ludowa jest unitarnym państwem wielonarodowym. W związku z należy zwalczać szowinizm, głównie Hanów.
Polityka zagraniczna opiera się na pięciu zasadach: 1) wzajemnym poszanowaniu dla suwerenności i integralności; 2) wzajemnej nieagresji; 3) nieingerencji w sprawy wewnętrzne; 4) równości i wzajemnych korzyściach oraz 5) pokojowej koegzystencji. Chiny walczą z imperializmem, hegemonizmem i kolonializmem.
Część I mówi o generalnych założeniach. Są to: socjalistyczny charakter kraju; władza ludowa; demokratyczny centralizm; równouprawnienie narodowości i ochrona interesów mniejszości; jedność i poszanowanie prawa oraz nadrzędność konstytucji; własność publiczna jako podstawa gospodarki; zasada kolektywnej własności na wsi i państwowej w mieście; komplementarność własności prywatnej względem publicznej; nienaruszalność własności publicznej; prawo do zarobku; wzrost produkcji; planowanie gospodarcze; swoboda inwestycji zagranicznych; rozwój nauki, medycyny, sztuki; planowanie rodziny; zasada prostej i wydajnej administracji; istnienie instytucji specjalnych regionów administracyjnych; ochrona interesów obcokrajowców. Należy tu zaznaczyć, iż część z założeń jest prawnie wiążąca. Jednak niektóre przybierają jedynie formę dość abstrakcyjnych zasad, co praktycznie uniemożliwia powoływanie się na nie.
Część II to prawa i obowiązki obywateli. Konstytucja gwarantuje prawo do: głosowania; wolność wypowiedzi, prasy, zgromadzeń i demonstracji; wolność religii; habeas corpus; wolność i prywatność korespondencji (chyba, że wymaga tego racja stanu lub śledztwo); prawo do krytykowania władzy (ale zakazane jest jej oczernianie); prawo do pracy, odpoczynku i emerytury; edukacji; równouprawnienie płci; ochrona rodziny (istnieje jednak obowiązek planowania rodziny; konstytucja raczej nie dopuszcza związków homoseksualnych, gdyż mówi o małżeństwie - mąż i żona). Bardzo ważny jest artykuł 51, który nakazuje ograniczać prawa, jeśli wymaga tego dobro państwa, społeczeństwa lub kolektywu. Oczywiście jest nadużywany przez władze, podobnie jak zastrzeżenia do poszczególnych praw. Obowiązki obywateli to: obrona jedności kraju; przestrzeganie prawa; ochrona bezpieczeństwa, honoru i interesów ojczyzny; stawianie oporu agresji i płacenie podatków.
Część III reguluje funkcjonowanie organów państwowych. Najważniejszym z nich jest Kongres Ludowy, o którym mówi sekcja I. Kongres jest najwyższą władzą w państwie. Reprezentuje władzę ustawodawczą. Kadencja trwa 5 lat. Kongres zbiera się tylko na jedną sesję w roku. W czasie przerwy między sesjami jego funkcje realizuje Stała Komisja. Kongres wybiera Prezydenta, Wiceprezydenta, Premiera i Ministrów. Może ich także odwoływać. Funkcje Stałej Komisji są emanacją funkcji Kongresu, mają jednak charakter tymczasowy. Należą do nich: interpretacja konstytucji (pełni rolę sądu konstytucyjnego), nadzór nad administracją i sądownictwem, mianowanie i odwoływanie urzędników państwowych (prócz Prezydenta i Premiera), ratyfikacja traktatów, przyznawanie odznaczeń, decydowanie o stanie wojny. Kongres ma możliwość delegowania swoich uprawnień na Stałą Komisję. Stała Komisja odpowiada przed Kongresem. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje deputowanym do Kongresu i Stałej Komisji. Obowiązuje zasada immunitetu poselskiego. Mandat poselski jest imperatywny.
Jak widać, Narodowy Kongres Ludowy jest organem dominującym w chińskim systemie politycznym, nadrzędnym wobec tak egzekutywy, jak i władzy sądowniczej. Co więcej, w realiach systemu monopartyjnego Kongres jest de facto oficjalnym odbiciem struktury partii, wraz z jej wewnętrznym podziałem na frakcje. Jednak mimo to, Kongres okazuje się być organem poważnie ograniczonym
konstytucyjnie, ze względu na przyjęty sesyjny tryb funkcjonowania. Można więc mówić o nim, jako o instytucji, która zbiera się rzadko, poświęcając tym samym swój czas jedynie na sprawy największej wagi, a przez pozostałą część roku jest niejako uśpiony i reprezentowany przez Stałą Komisję - a więc organ zapewniający ciągłość funkcjonowania legislatywy i władzy najwyższej (Stała Komisja może zwołać Kongres na sesję nadzwyczajną). Warto zwrócić uwagę, iż Stała Komisja dysponuje pewnymi uprawnieniami, zwykle przysługującymi głowie państwa.
Sekcja II reguluje status Prezydenta ChRL. Nazwę tego urzędu początkowo tłumaczono jako Przewodniczący (Chairman), zgodnie z chińską tradycją. Ostatecznie jednak przyjęto bliższe standardom zachodnim tłumaczenie Prezydent (President). Prezydent i Wiceprezydent są wybierani przez Kongres. Urząd ten może sprawować każdy, komu przysługują prawa wyborcze i ma co najmniej 45 lat. Kadencja odpowiada kadencji Kongresu. Nie można sprawować urzędu Prezydenta dłużej, niż dwie kadencje. Do jego kompetencji należy: mianowanie Premiera, ministrów i wysokich urzędników, nadawanie odznaczeń, ogłaszanie stanu wojennego i stanu wojny, wysyła i przyjmuje dyplomatów. Konstytucja pozwala na delegowanie uprawnień Prezydenta na Wiceprezydenta, który jest też jego najbliższym współpracownikiem. W razie opróżnienia urzędu, Prezydenta zastępuje Wiceprezydent, a w drugiej kolejności Przewodniczący Stałej Komisji.
Władza Prezydenta wydaje się być ograniczona tylko do funkcji reprezentacyjnych, typowych dla głowy państwa. Większość z nich dzieli poza tym ze Stałą Komisją. Praktyka jest jednak inna. Prezydent jest jednocześnie przywódcą partii, a więc i liderem najsilniejszej frakcji partyjnej. To pozwala mu kontrolować całokształt życia politycznego w kraju, pomimo braku formalnych prerogatyw. Jego rolę można porównać do roli premiera w Wielkiej Brytanii (w pewnym sensie podobne relacje z parlamentem: występuje z pozycji absolutnego lidera większości parlamentarnej), lub prezydenta we Francji (szczególnie jeśli chodzi o stosunki na linii prezydent-premier). Oczywiście biorąc poprawkę na specyfikę systemu monopartyjnego.
W sekcji III zawarto postanowienia dotyczące Rady Stanu, czyli Centralnego Rządu Ludowego. Jest to organ wykonawczy Kongresu i najwyższa władza administracyjna. Kadencja trwa tyle, co kadencja Kongresu. Czas urzędowania Premiera, Wicepremiera i Radnych Stanu jest ograniczony maksymalnie do dwóch kadencji. Premier kieruje pracami Rady, Wicepremier i Radni asystują mu. Rada Stanu odpowiada przed Kongresem lub Stałą Komisją.
Sekcja VII reguluje pozycję władzy sądowniczej. Jej organami są sądy ludowe z Najwyższym Sądem Ludowym. Postępowanie sądownicze powinno być jawne. Oskarżony ma prawo do obrony. Sąd Najwyższy odpowiada przed Kongresem lub Stałą Komisją. Podobnie lokalne sądy odpowiadają przed miejscowymi organami władzy. Nie istnieje tu więc zasada niezależności sądownictwa. Przejawia się tu też wszechwładza Kongresu. Nad przestrzeganiem prawa czuwają ludowe prokuratury, z Najwyższą Prokuraturą Ludową na czele, która także odpowiada przed Kongresem.
Od 1982 roku konstytucja ChRL była kilkukrotnie nowelizowana. Warto zwrócić uwagę, na sposób, w jaki poszczególne poprawki współgrały ze zmianami polityczno-gospodarczymi kraju. Pierwszą ogłoszono 12 kwietnia 1988. Poprawka w dość nieśmiały jeszcze sposób próbuje legalizować system wolnorynkowy. Pozwala na istnienie prywatnej własności i uznaje ją za komplementarną wobec publicznej. Państwo ma chronić prawa i interesy prywatnych właścicieli.
Druga poprawka z 29 marca 1993 jest o wiele bardziej rozbudowana. Potwierdza, iż Chiny są państwem socjalistycznym, ale wprowadza dość niejasne pojęcie "chińskiej drogi do socjalizmu". Zmienia kwestię stosunku własności na wsi. Co prawda pozostawia zasadę kolektywnej własności w rolnictwie, ale zezwala na posiadanie przez rolników prywatnych działek i upraw. Podkreśla rolę mechanizmu rynkowego w procesie planowania gospodarczego.
Trzecia poprawka z 15 marca 1999, podobnie jak dwie pierwsze koncentruje się na kwestiach społeczno-gospodarczych, ale wprowadza też pewne określenia, zapowiadające reformę polityczną. Obok marksizmu leninizmu i myśli Mao, kierunek działania partii ma wyznaczać także Teoria Denga Xiaopinga, czyli głównego reformatora Chin. Wprowadza pojęcie "socjalistyczne państwo prawa". Podkreśla rolę i koegzystencję różnych sposobów dystrybucji w gospodarce. Podstawowym elementem socjalistycznej gospodarki rynkowej jest własność prywatna i niepubliczna (rewolucyjne wręcz stwierdzenie!), a nie państwowa. Wreszcie pojęcie walki z działaniami kontrrewolucyjnymi zastępuje walką z działaniami kryminalnymi.
Wreszcie ostatnia poprawka z 14 marca 2004 roku kontynuuje zmiany z poprawki poprzedniej, zwracając nawet większą uwagę na zmiany w sferze polityczno-prawnej. Obok marksizmu-leninizmu, myśli Mao i teorii Denga dodaje jeszcze koncepcję Trzech Reprezentacji. Pozostawia państwu możliwość rekwizycji ziemi, ale zobowiązuje je do wypłacania odszkodowań. Państwo ma wspierać rozwój prywatnej własności. Prywatna własność jest nienaruszalna. Rekwizycja jest dozwolona w wyjątkowych przypadkach, ale musi być zrekompensowana. Wprowadza koncepcję systemu zabezpieczeń socjalnych. Ważny jest punkt 9., który mówi: "Państwo respektuje i chroni prawa człowieka". Instytucję stanu wojennego zastąpiono stanem zagrożenia. Prezydentowi powierzono większe kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej. Uznano także "Marsz Ochotników" za hymn narodowy.
Wyjaśnienia wymaga jeszcze kwestia praw człowieka. Najistotniejsze są tu: artykuł 51 konstytucji i punkt 9 czwartej poprawki. Mimo iż konstytucja wymienia dość szeroką gamę praw przysługujących obywatelom, to jednak zostawia władzy praktycznie nieograniczoną możliwość zawieszania ich. Mimo wszystko jednak lista praw człowieka może działać tak, jak ratyfikacja Międzynarodowych Paktów Praw przez władze PRL, czyli owocować zwiększeniem pola działania opozycji. Co z resztą daje się już zaobserwować w praktyce.
