Jednocześnie w sukurs piratom idzie wiele dodatkowych czynników. Najważniejszy z nich to korupcja – zjawisko niesamowicie rozpowszechnione w tym rejonie globu, co powoduje, że piraci najczęściej informowani są o akcjach kierowanych przeciw nim. Do tego dochodzi dysfunkcjonalność państw tego rejonu, gdzie dość mocno i prężnie działają wszelkiej maści gangi i przestępczość zorganizowana, której macki często są międzynarodowe – jak choćby słynna triada z Hongkongu, zamieszana w szereg najróżniejszych przestępstw – w tym również piractwo na szeroką skalę i wyłudzanie odszkodowań za statki które utonęły, a faktycznie zostały bez ładunku celowo zatopione.
Kolejnym czynnikiem jest wielowiekowa piracka tradycja istniejąca na tych wodach, gdzie zarówno w Archipelagu Malajskim jak i w Chinach od najdawniejszych czasów istniały bandy pirackie, których potęga niejednokrotnie była gigantyczna.
Dodatkowo trzeba pamiętać, że państwa azjatyckie w których pleni się piractwo nie należą do najbogatszych. W dodatku rozrzut płac jest dość znaczny. To popycha do zajęcia się piractwem całe rzesze ludzi wybrzeża, gdyż jest to bardzo intratne zajęcie, a wykrywalność sprawców napadów jest bardzo niewielka – co za tym idzie ryzyko też nie jest odstraszające. Za biedą w krajach azjatyckich idzie kolejny czynnik – bardzo małe środki przeznaczane są na walkę z piractwem. Czyni to walkę zupełnie nieefektywną – sytuacja najczęściej na tym polu wygląda tak, że działania skierowane w piratów nie mają szans powodzenia, bo sprzęt jakim oni dysponują – uzbrojenie, środki łączności i nawigacji, łodzie – jest tak dalece lepszy od środków jakimi dysponują siły rządowe, że nawet w razie ewentualnej konfrontacji – zwyczajnie piraci są górą.
Ostatnim powodem, który utrudnia ściganie piractwa w Azji Południowo-Wschodniej są kwestie natury prawno – formalnej. Biorąc pod uwagę specyfikę Azji Południowo-Wschodnie, z jej ukształtowaniem geograficznym zasadniczy problem powstaje w co najmniej kilku miejscach, biorąc pod uwagę Konwencje o prawie morza z Montego Bay z 1982 roku. Definicja piractwa zawarta w Art. 101 tej konwencji w istniejących warunkach jest dysfunkcjonalna, gdyż zgodnie z tekstem tego artykułu jako akt piracki kwalifikuje się wyłącznie akcje zaistniałe na morzu pełnym lub w miejscu niepodlegającym państwowej jurysdykcji. W Azji ten przepis całkowicie nie ma zastosowania, gdyż lwia część aktów, które trzeba uznać za piractwo z samej ich natury, dzieje się na przybrzeżnych wodach państwowych. Największe problemy stwarza tutaj zjawisko piractwa tzw. portowego i na kotwicy – powstającego w przypadku statków cumujących w porcie lub niedaleko portu w oczekiwanie na wejście do niego (trzeba tutaj dodać, ze natężenie ruchu w portach światowych jest na tyle duże, że oczekiwanie często przeciąga się do miesięcy, a w skrajnych przypadkach np. portu Lagos, o czym dość szeroko pisze się w literaturze, nawet do ponad roku). Rozwinął się tam szczególny typ piractwa polegający na tym, że pod osłoną nocy na pokład po linie kotwicznej wchodzi kilku piratów i zwyczajnie zrzuca swoim kolegom czekającym na dole w łodzi wszystko co się nawinie, a ma jakąkolwiek wartość. Kiedy piraci zostaną zauważeni – szybko skaczą do wody i po wyłowieniu przez kompanów – szybko odpływają, zanim ktokolwiek zdolny jest do podjęcia pościgu. Jest to niewątpliwie piractwo, a jednak zupełnie nie mieści się w definicji konwencyjnej.
Do tego dochodzi Art. 111 definiujący prawo pościgu, które na mocy podpunktu 3 ustaje w momencie wejścia statku ściganego na wody terytorialne swojego państwa, lub państwa trzeciego. Zapis taki właściwie uniemożliwia tworzenie porozumień o współpracy krajów ze sobą sąsiadujących w ściganiu piractwa z tej prostej przyczyny, że jakiekolwiek skuteczne działania kończyłyby się łamaniem prawa międzynarodowego. Możliwe, a nawet wskazane, zgodnie z Art. 100 konwencji, jest za to pełne współdziałanie w zakresie ścigania tego typu przestępstw na morzu pełnym i terenach nieobjętych państwową jurysdykcją, co tworzy dość schizofreniczną sytuację, że dokładnie ten sam akt mający miejsce w dwóch różnych miejscach może mieć zupełnie różny status. Poniżej postaram się prześledzić drogę, jaką w krajach ASEAN przeszły regulacje dotyczące piractwa – jak się za chwilę okaże – lata dziewięćdziesiąte wieku poprzedniego, a zwłaszcza nowy wiek przyniosły w tej dziedzinie niesamowity wzrost ważnych uregulowań w regionie, choć przez dziesięciolecia od utworzenia ASEAN niewiele się w tej sprawie działo.
Regulacje ASEAN dotyczące zwalczania piractwa
Dekada lat dziewięćdziesiątych przyniosła w ramach ASEAN pierwsze poważniejsze próby wpisywania piractwa i rozbójnictwa morskiego do ważnych dokumentów podpisywanych przez sporą część członków organizacji. Długo jednak zapisy tam się znajdujące były zaledwie krótkimi i szalenie ogólnikowymi wtrąceniami, które streścić można w jednym zdaniu – „piractwo należy zwalczać”. Ono samo najczęściej było wymieniane w rzędzie z wieloma innymi zagrożeniami i traktowane po macoszemu – najczęściej nie było nawet oddzielnego paragrafu traktującego o piractwie.
Coś w sprawie piractwa drgnęło w roku 1999, kiedy powstał Plan działania ASEAN w sprawie zwalczania przestępstw międzynarodowych. Także ten tekst nie zajmuje się literalnie wyłącznie piractwem, a samo jego brzmienie dość wyraźnie narzuca wrażenie, że chodzi głównie o zapobieganie przemytowi narkotyków, które pojawiają się w tekście znacznie częściej niż piractwo i rozbójnictwo morskie.
Jako powody wzrostu liczby przestępstw o zasięgu międzynarodowym tekst wymienia – globalizację, postęp techniczny, większą mobilność ludzi i zasobów między krajami. Sam w sobie jest bardzo wartościowy, ponieważ mimo niewielkiego tylko zajęcia się piractwem w szczególności, zawierał 27 dość konkretnych punktów, które miały prowadzić do poprawy ogólnego bezpieczeństwa w obrębie ASEAN. Był to rozdział C. Program działań. W jego skład wchodziły:
Wymiana informacji (1-5) - Stworzenie regionalnej bazy danych w ramach ASEANOPOL, wymieniającej informacje o osobach zatrzymanych, poszukiwanych, organizacjach przestępczych, ustalenie regionalnego zbioru kompilacji praw krajowych członków ASEAN współpracujących w zwalczaniu przestępczości międzynarodowej, stworzenie studiów teoretycznych na temat "modus operandi" przestępstw międzynarodowych w krajach ASEAN, maksymalizacja wykorzystania nowoczesnej techniki w dziedzinie zwalczania przestępczości, rozwój ważnych kontaktów interpersonalnych między funkcjonariuszami wymiaru sprawiedliwości
Kwestie prawno-formalne (6-12) - Badanie zjawiska kryminalizacji w krajach ASEAN w obrębie przestępstw międzynarodowych, umacnianie harmonizacji struktur policji w krajach ASEAN, rozwijanie multilateralnych i bilateralnych spotkań z dziedziny współpracy wymiarów sprawiedliwości, przestudiowanie możliwości stworzenia regionalnego programu ochrony świadków, koordynacja spotkań wyższych urzędników wymiaru sprawiedliwości w celu wdrożenia międzynarodowej sieci komputerowej łączącej systemy wymiarów sprawiedliwości ASEAN, umacnianie mechanizmów służących zintegrowaniu dokumentów podróży i kontroli podróżnych, wspomaganie ratyfikacji traktatów i porozumień służących walce z przestępczością międzynarodową.
Egzekwowanie prawa (13-17) - umawianie spotkań szefów policji gdy tylko jest to możliwe, rozwijanie programów ćwiczeń taktycznych i symulacji, rozwijanie programów w ramach wymiany wewnątrz policji, wymiaru sprawiedliwości, stosowania prawa i na szczeblu akademickim, wprowadzanie rozwiązań służących ochronie świadków, sędziów, prokuratorów i przedstawicieli aparatu sprawiedliwości przed odwetem ze strony międzynarodowych grup przestępczych, wzmacnianie współpracy i kooperacji, wymiana informacji i prewencja w dziedzinie obrotu materiałami wybuchowymi i innymi śmiercionośnymi brońmiy, a także materiałami rozszczepialnymi, chemicznymi i biologicznymi.
Trening (18-19) - Rozwijanie regionalnych programów szkoleniowych i organizowanie konferencji tematycznych, wymiana "dobrych praktyk" między instytucjami ASEAN oraz transfer technologiczny.
Budowa bazy instytucjonalnej (20-23) - stworzenie Centrum ASEAN do Zwalczania Międzynarodowej Przestępczości (ACTC), racjonalizacja ram instytucjonalnych przez nadanie spotkaniom ministrów ASEAN w sprawie przestępczości międzynarodowej wyższej wagi politycznej, z rolą doradczą i konsultacyjną w stosunkach z innymi instytucjami ASEAN zaangażowanymi w zwalczanie przestępczości międzynarodowej, rozwijanie sieci agencji krajowych lub organizacji przez stworzenie komitetów międzyagencyjnych dla wymiany informacji i współpracy, umocnienie połączeń instytucjonalnych między różnymi mechanizmami wewnątrz ASEAN zajmującymi się przestępczością międzynarodową.
Współpraca ponadregionalna (24-27) - Poszukiwanie technicznego wsparcia od partnerów ASEAN i wyspecjalizowanych agend Narodów Zjednoczonych oraz innych organizacji międzynarodowych, zwłaszcza jeśli chodzi o trening i zakupy sprzętu, zwiększenie wymiany informacji z partnerami ASEAN, organizacjami regionalnymi, agendami UN i innymi organizacjami międzynarodowymi, zwłaszcza w dziedzinie wymiany informacji na temat tożsamości, ruchów i aktywności znanych międzynarodowych organizacji przestępczych, ponaglanie partnerów ASEAN, którzy nie należą do międzynarodowych porozumień dotyczących zwalczania międzynarodowej przestępczości, by do nich przystąpili, promocja i wsparcie na forum społeczności międzynarodowej dla inicjatyw ASEAN przeciw przestępczości międzynarodowej.
W Planie działania była także mocna baza instytucjonalna do zajmowania się piractwem na forum ASEAN w jakiś bardziej konkretny sposób, co prawda razem z wieloma innymi sprawami, ale był to już dość znaczący krok naprzód. Dokładnym jej omówieniem zajmował się Rozdział D. Ramy instytucjonalne dla współpracy w państw ASEAN w zwalczaniu przestępczości międzynarodowej. Powołano wtedy:
Spotkania ministrów w sprawie zwalczania przestępczości międzynarodowej (ASEAN Ministerial Meeting on Transnational Crime - AMMTC) - Jest to najwyższe ciało zajmujące się sprawami tego typu, może koordynować działania pozostałych ciał, takich jak np. ASEANAPOL, spotkania dyrektorów celnych ASEAN itp. Spotyka się przynajmniej raz na dwa lata i nieformalnie jeśli zajdzie taka potrzeba pomiędzy spotkaniami. Kraje przewodniczą rotacyjnie w porządku alfabetycznym, zatwierdza raporty jednostek niższego szczebla.
Spotkanie wyższych urzędników w sprawie zwalczania przestępczości międzynarodowej (Senior Officials Meeting on Transnational Crime - SOMTC) Spotkania odbywają się co najmniej raz do roku, dostarcza pięcioletnie programy działań, powołuje grupy ad-hoc, wspiera kooperacje ciał ASEAN zajmujących się przestępczością międzynarodową, szuka dróg promocji tych działań współpracując z agencjami międzynarodowymi, tworzy regionalne punkty i agencje koordynujące działania przeciw przestępczości międzynarodowej
Sekretariat ASEAN - współpracuje z SOMTC w inicjowaniu, planowaniu, koordynowaniu, tworzeniu strategii i projektów zwalczania przestępczości międzynarodowej, współpracuje w przygotowywaniu programów działań, asystuje w zbliżeniu działań SOMTC do partnerów ASEAN i organizacji międzynarodowych lub agencji, takich jak np. Interpol, koordynuje działania zmierzające do uzyskania od partnerów pomocy technicznej.
Program był kamieniem węgielnym na drodze do stworzenia oddzielnych regulacji na temat piractwa i poczynienia faktycznych kroków w celu jego zwalczania. Od momentu jego uruchomienia powstało wiele najróżniejszych tekstów, które na nim bezpośrednio bazowały i go rozwijały.
Kolejne zapisy, tym razem już w wyraźnie wydzielonej formie całego rozdziału, pojawiły się 17 maja 2002 r. W Kuala Lumpur, gdzie opracowano Program prac w odpowiedzi na "Plan działania ASEAN w sprawie zwalczania przestępstw międzynarodowych”. Całość materiałów o walce z piractwem i rozbojem morskim znalazła się w rozdziale trzecim, którego budowa też dość mocno przypomina wcześniejszy Plan działań.
Podpunkt 3.1 – Wymiana informacji zapowiada w punktach – a) Stworzenie kompilacji praw krajowych państw ASEAN odnoszących się do piractwa i rozbójnictwa morskiego prowadzące w stronę ustanowienia regionalnego zbioru takich przepisów i regulacji w rozsądnym czasie, tak aby były dostępne gdy powstanie ASEANWEB, b) Wymianę informacji i kooperację z Międzynarodową Organizacją Morską (IMO), a także z innymi instytucjami zaangażowanymi w walkę z piractwem, takimi jak IMB, Stowarzyszenie Właścicieli Statków ASEAN (FASA) i ASEANAPOL i c) Stworzenie państwowych studiów by przewidzieć tendencje i "modus operandi" piratów wód Azji Południowo-Wschodniej.
Podpunkt 3.2 zawiera Kwestie formalno-prawne. Stwierdza, że trzeba uwzględnić możliwość zrealizowania multilateralnej lub bilateralnej współpracy dzięki spotkaniom ułatwiającym wzajemne porozumienie, prowadzenie śledztw, realizację prawa pościgu, oskarżenia i ekstradycji, wymiany świadków, dowodów. Należy współpracować podczas ścigania przestępstw w celu uwydatnienia wzajemnej kooperacji wymiarów sprawiedliwości i współpracy administracyjnej między członkami ASEAN.
Podpunkt – 3.3 o podtytule – Egzekwowanie prawa mówi o: a) poprawieniu programu skoordynowanych patroli antypirackich, b) uwydatnieniu współpracy i koordynacji w dziedzinie egzekwowania prawa i wymiany danych o piractwie i rozbójnictwie morskim oraz o innych aktach bezprawia międzynarodowego.
Kolejny podpunkt – 3.4 Trening – zapowiada współpracę w ramach ASEAN i z partnerami ASEAN, marynarką, celnikami, policją i władzami portowymi by ulepszyć programy treningowe.
Podpunkt – 3.5 Budowa bazy instytucjonalnej – stwierdza, że konieczne jest umocnienie i ulepszenie istniejącej współpracy w ramach głównych punktów koordynacyjnych w krajach ASEAN.
Ostatni podpunkt – 3.6 Współpraca ponadregionalna – to: a) poszukiwanie technicznego wsparcia u partnerów, użytkowników szlaków morskich, organizacji wyspecjalizowanych, zwłaszcza w zakresie nowoczesnych środków łączności i innego sprzętu, b) Finansowe wsparcie wzmocnionych patroli w obszarach szczególnie narażonych na atak, oraz wsparcie programów kształcenia na morzu i w zaangażowanych agencjach dla egzekwujących prawo.
Niemal rok później (17 VI 2003) wygłoszone zostało Sprawozdanie Przewodniczącego ARF o współpracy na rzecz zwalczania piractwa i innych zagrożeń bezpieczeństwa. Dokument ten zawierał w czterech podpunktach bardzo długi fragment na temat piractwa i jego zwalczania, co zaczęło stanowić coraz bardziej widoczną tendencję wewnątrz ASEANu. Wreszcie piractwo przestało być wstydliwym tematem tabu i zaczęto próbować w jakiś sensowny sposób rozwiązać ten problem.
Nareszcie po latach i chwilowym odwróceniu prądu na Regionalnym forum ASEAN na temat wzrostu znaczenia bezpieczeństwa transportu w walce z międzynarodowym terroryzmem w Dżakarcie (2 lipca 2004), gdzie przyjęto na temat piractwa tylko dwa dość zdawkowe (zwłaszcza w porównaniu z poprzednimi) zapisy dotyczące piractwa w punktach 7 i 15, które właściwie potwierdziły tylko chęć rozwijania dalszej współpracy i zupełnie nic nowego nie wniosły, przyszła prawdziwa rewolucja, a przynajmniej wszystko wskazuje, że kiedyś będzie to rewolucja.
Regionalne porozumienie o zwalczaniu piractwa i rozbójnictwa morskiego w Azji zostało przyjęte 11 XI 2004 r. przez bardzo dużą grupę państw – ASEAN + 3 (Chiny, Japonia, Korea), a do tego jeszcze Indie, Sri Lankę i Bangladesz, które także (zwłaszcza Bangladesz) borykają się z piractwem. Porozumienie idzie dość daleko, albowiem w Art. 1. Dokonano podziału na to, czego wielu chciało już dawno. Oddzielono „piractwo” (którego definicja nie zmieniła się w stosunku do zapisów Konwencji z Montego Bay) od „rozbójnictwa morskiego”.
W tekście porozumienia zapisano co następuje: Art. 1. Dla celów tego porozumienia „piractwo” oznacza jeden z poniższych aktów: (a) każdy nielegalny akt przemocy, zatrzymania lub jakikolwiek akt rabunku, popełniony dla prywatnej korzyści przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub prywatnego samolotu i zaistniały bezpośrednio: (i) na morzu otwartym, przeciw innemu statkowi lub przeciw ludziom, albo własności znajdującej się na jego pokładzie; (ii) przeciwko statkowi, ludziom lub własności w miejscu nieobjętym jurysdykcją żadnego państwa; (b) każdy akt dobrowolnego współuczestnictwa w operacji dokonanej na statku lub statku powietrznym z zamiarem uczynienia z niego statku lub samolotu pirackiego; (c) każdy akt zachęcania lub umyślnego ułatwiania aktu opisanego w powyższych paragrafach (a) lub (b).
Z kolei „rozbój morski” to w myśl podpunktu 2 Art. 1. (a) każdy nielegalny akt przemocy, zatrzymania lub jakikolwiek akt rabunku, popełniony dla prywatnej korzyści i skierowany przeciw statkowi lub przeciw ludziom albo własności na nim się znajdującym, dokonany w miejscu w którym Wysokie Umawiające Się Strony sprawują jurysdykcję nad takimi przestępstwami; (b) każdy akt dobrowolnego współuczestnictwa w operacji dokonanej na statku z zamiarem uczynienia z niego statku uprawiającego rozbój morski;(c) każdy akt zachęcania lub umyślnego ułatwiania aktu opisanego w powyższych paragrafach (a) lub (b).
Zakres współdziałania państw w zwalczaniu obu form morskich zbrodni dość ściśle precyzuje Art. 3. – 1. Każda z Umawiających się stron ma, zgodnie ze swoim prawem wewnętrznym oraz regulacjami i przyjętymi zasadami prawa międzynarodowego, czynić każdy wysiłek by podejmować efektywne środki w poszanowaniu mając co następuje: (a) zapobieganie i ściganie piractwa oraz rozboju morskiego; (b) aresztowanie piratów albo osób które popełniły rabunek morski; (c) konfiskowanie statków lub samolotów użytych dla popełnienia aktu piractwa lub rozboju morskiego, konfiskowanie statków przejętych i znajdujących się pod kontrolą piratów lub osób które popełniły rozbój morski, a także rekwirowanie dobra znajdującego się na pokładzie takich statków; a także; (d) ratowanie poszkodowanych statków i ofiar rozbójnictwa morskiego. Dodatkowo pozostawiono otwarty podpunkt 2. mówiący, że – nic w tym artykule nie stoi na przeszkodzie aby każda z Umawiających się stron przedsięwzięła dodatkowe środki na swoim własnym lądowym terytorium, w poszanowaniu mając powyższe paragrafy od (a) do (d).
Dodatkowo ustalono bardzo dokładne zasady zaistnienia Centrum wymiany informacji w Singapurze (rdz. II). Głównym celem owej placówki będzie badanie i zbieranie informacji, analiza sytuacyjna, kolportowanie danych i ich wymiana, kooperacja w zakresie zwalczania piractwa, rozbójnictwa morskiego i pomocy ofiarom tych aktów.Warto jeszcze dodać, że dość istotny jest także Art. 12. umożliwiający ekstradycję piratów między krajami będącymi członkami porozumienia.
Ostatnie porozumienie, jest bez wątpienia przełomowe, jeśli chodzi o zwalczanie piractwa w Azji Południowo-Wschodniej, ale nie można zapominać również o tym, że z ASEANem w sprawie piractwa i rozbójnictwa morskiego porozumiewa się również szereg krajów które mają swoje interesy w rejonie Pacyfiku. Są to głównie Japonia i Chiny oraz w mniejszym stopniu USA (nie dlatego, że USA nie chcą, ale dlatego, że kraje ASEANu zwyczajnie boją się dominacji amerykańskiej na tych strategicznych wodach, przez które przechodzi ogromna część handlu światowego).
Zakończenie
Reasumując trzeba stwierdzić, że piractwo przez tysiące lat współistniało z handlem morskim. Te tysiące lat koegzystencji prowadzą raczej do smutnego wniosku. Nie wydaje mi się, aby nawet najlepsza wola i kooperacja mogły doprowadzić do całkowitego wyeliminowania piractwa z Azji Południowo-Wschodniej, a przynajmniej nie w najbliższej przyszłości. Prawdą jest, że powstaje coraz więcej, coraz dalej idących inicjatyw, ale wszystkie one skupiają się właściwie tylko na jednym aspekcie piractwa, a mianowicie na jego zwalczaniu. Tymczasem głównym źródłem piractwa jest bieda.
W krajach Zachodu, gdzie natężenie ruchu statków też jest spore, do aktów piractwa dochodzi jedynie sporadycznie. Drugim powodem dla którego w Azji występuje piractwo jest dysfunkcja państwa. Bez wypowiedzenia walki korupcji i czarnemu rynkowi nie uda się zwalczyć również piractwa. Tak samo rzecz się ma z ruchami terrorystycznymi, które w Azji występują nieraz z taką siłą, że państwo co jakiś czas traci kontrolę nad swoim terytorium.
Wniosek jest jeden – tylko silne państwo powszechnego dobrobytu może zagwarantować upadek pirackiego rzemiosła, nic innego.
