Jest to typowy podatek pośredni- charakteryzuje się planowym, zgodnym z ustawą podatkową, wyodrębnieniem podatnika formalnego od podatnika rzeczywistego. Ciężar zapłaty podatku jest przenoszony z podatnika formalnego na konsumenta lub podatnika objętego jednym z nielicznych zwolnień podmiotowych. Z punktu widzenia podatnika rzeczywistego podatek VAT ma charakter konsumpcyjny (opodatkowanie dochodu wydatkowanego przez takiego podatnika ), a charakter przychodowy z punktu widzenia podatnika formalnego (opodatkowanie dochodu w fazie jego powstawania). Na wysokość podatku nie ma tu wpływu sytuacja osobista podatnika.
Cechami nietypowymi podatku VAT , pozwalającymi odróżnić go od pozostałych podatków pośrednich są przede wszystkim: jego cenotwórczy charakter, jest podatkiem od wartości dodanej, wielofazowym, neutralnym (na wysokość podatku nie ma wpływu liczba transakcji zawartych we wcześniejszych fazach obrotu gospodarczego; ciężar zapłaty podatku VAT jest związany jedynie z fazą przywozu towaru w wymianie handlowej z zagranicą, natomiast opodatkowanie wywozu jest połączone z instytucją zwrotu podatku wkalkulowanego w cenę eksportowanego towaru).
Podatnikami formalnymi podatku VAT są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które dokonują opodatkowanych czynności we własnym imieniu i na własną rzecz. Czynności te powinny mieć charakter profesjonalny. W tym podatku pojęcie obrotu ma dwojakie znaczenie: 1) są to wyżej wymienione czynności, 2) kwota należna za te dokonane czynności- najczęściej stanowi podstawę opodatkowania. W 2002 roku nastąpiło wyodrębnienie tzw. małego podatnika, celem ułatwienia rozliczeń z urzędem skarbowym podatników, którzy mają stosunkowo niewielkie obroty. Przedsiębiorca, u którego wartość sprzedaży i eksportu nie przekroczyła w ubiegłym roku równowartości 800tys EURO, może zastosować kasową metodę (od kwot faktycznie otrzymanych a nie należnych) rozliczenia podatku VAT za okresy kwartalne po uprzednim zawiadomieniu urzędu skarbowego.
Podatników podatku VAT można podzielić na :
a) podatników przeprowadzających rozliczenia podatkowe z właściwym urzędem skarbowym-są traktowani jako podatnicy formalni, podlegają rejestracji w urzędzie skarbowym.
b) podatników objętych zwolnieniami podmiotowymi-grupa nieliczna, jest to kategoria podatników faktycznych, gdyż odczuwają ciężar zapłaty podatku od towarów i usług. Stanowią odstępstwo od reguły powszechności opodatkowania w podatku VAT. Dotyczą one podmiotów, które osiągnęły niewielkie obroty w poprzednim roku podatkowym. Wartością progową jest tutaj 10tys EURO, której przekroczenie powoduje zmianę statusu podatnika z faktycznego na formalnego.
Stosowane wyłączenia podatkowe mają na celu wyeliminowanie zjawiska podwójnego opodatkowania tej samej czynności podatkami tego samego rodzaju. Wyłączenia podatkowe powodują, że przepisy ustawy o VAT nie mają zastosowania do:
- transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu samodzielnie sporządzającego bilans
- działalności w zakresie gier i zakładów wzajemnych , która stanowi przedmiot podatku od gier
- czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy
Tak wiec przedmiotem podatku od towarów i usług są enumeratywnie wyliczone w ustawie czynności profesjonalnego obrotu cywilnoprawnego o charakterze odpłatnym. Mogą być one dokonywane wewnątrz kraju lub w zakresie handlu zagranicznego.
Podstawa opodatkowania w podatku od towarów i usług jest wyrażona przez wartość netto, czyli nie uwzględniającą podatku należnego-zróżnicowana w zależności od przedmiotu podatku.
W tym podatku obowiązuje skala proporcjonalna, która charakteryzuje się niezmiennością stawki podatkowej. W obliczeniach podatkowych stosuje się wyłącznie stawki procentowe:
a) stawka podstawowa- wynosi 22% , stosowana wobec wszystkich towarów i usług, które nie są objęte innymi stawkami
b) stawka ulgowa-7%, stosowana do opodatkowania ściśle wymienionych towarów i usług; 3% wykorzystywana jest przy opodatkowaniu nieprzetworzonych lub nisko przetworzonych produktów rolnych , do uproszczonego opodatkowania usług taksówek osobowych.
c) Stawka 0%- najbardziej korzystna z punktu widzenia podatnika, która w odróżnieniu od zwolnienia podatkowego uprawnia podatnika formalnego do otrzymania zwrotu całego podatku, jaki był pobrany przez organ podatkowy
Bardzo podobnym podatkiem do VAT jest podatek akcyzowy. Jednak istnieje kilka różnic na które każdy zainteresowany powinien zwrócić uwagę. Szerzej odsyłam do ustawy o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 (Dz.U.Nr54,poz.535 z póź.zm.)