Unia Europejska, jako taka, istnieje od 1 listopada 1993 roku, kiedy to wszedł w życie Traktat z Maastricht ustanawiający tę organizację. Wcześniej istniały trzy Wspólnoty Europejskie: Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) oraz Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom). Z dniem 1 listopada 1993 r. stały się one tzw. I filarm UE.
Traktat paryski z 1951 roku, ustanawiający EWWiS powołał do życia Wspólne Zgromadzenie. Z kolei traktaty rzymskie z 1957 mówiły o utworzeniu Zgromadzenia Parlamentarnego Euratomu oraz Zgromadzenia Parlamentarnego EWG.
Szybko jednak zorientowano się, że separowanie Wspólnot nie ma sensu. Wiązało to się z tym, że te same państwa podpisały zarówno traktat paryski jak i traktaty rzymskie. Oddzielanie spraw związanych ze wspólnym rynkiem węgla i stali, wykorzystaniem energii atomowej i integracji gospodarczej? To nie miało sensu. Co za tym idzie nielogiczne wydawało się podtrzymywanie stanu współistnienia odrębnych instytucji, mających w zasadzie te same kompetencje.
Tego samego dnia, gdy podpisywano traktaty rzymskie zawarto również Umowę w sprawie wspólnych instytucji. Jak nietrudno się domyślić od wejścia w życie Umowy niektóre (!) instytucje przestały pełnić funkcje odrębne dla każdej ze wspólnot. Stały się jednością. To dotyczyło również Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego. Powstało ono w wyniku scalenia Wspólnego Zgromadzenia EWWiS, Zgromadzenia Parlamentarnego Euratomu oraz Zgromadzenia Parlamentarnego EWG.
Nazwa "Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne" została zmieniona na "Parlament Europejski" w 1962 r. Podkreślę raz jeszcze, że Parlament Europejski jest organem Unii Europejskiej od momentu, gdy organizacja ta zaczęła istnieć, czyli od 1 listopada 1993 roku.
Pierwsze powszechne i bezpośrednie wybory odbyły się w czerwcu 1979 r. Oznacza to, że przed tą datą obywatele Wspólnot nie mogli osobiście decydować o tym kto zasiądzie w PE. Deputowanych desygnowały parlamenty państw członkowskich. Czyniły to zgodnie z przyjętą przez siebie procedurą. Jednak już traktat paryski zakładał, że pośrednie wybory do parlamentu to tylko rozwiązanie czasowe. Przewidywał w dalszej perspektywie zastąpienie tej procedury przez wybory bezpośrednie.
Jakie są funkcje PE? Można by pomyśleć, że takie same jak parlamentów krajowych. Takie myślenie jest jednak błędne. Główna różnica polega na tym, że PE ma znacznie bardziej ograniczone możliwości tworzenia prawa. Nie może wysuwać projektów aktów prawnych (to uprawnienie Komisji Europejskiej) ani ich uchwalać (kompetencja Rady Unii Europejskiej). Niemniej jednak nie oznacza to, że PE jest całkowicie odsunięty od procesu legislacyjnego. Przeciwnie, jego opinie musza być brane pod uwagę w procedurach konsultacji, zgodności, współpracy instytucjonalnej i współdecydowania.
Dzięki procedurze konsultacji PE może wyrazić swą opinię nt. propozycji złożonej przez KE zanim zostanie ona poddana głosowaniu w RUE. Procedura zgodności (bardzo ważna jeśli chodzi o przyjęcie wniosków o członkostwo) umożliwia PE udzielenie lub nie zgody na propozycje udzieloną przez KE. Dzięki procedurze współpracy instytucjonalnej PE może modyfikować propozycje KE, wprawdzie to RUE podejmuje ostateczną decyzję, lecz tylko jednogłośnie może przeciwstawić się stanowisku PE. Nieco inaczej jest w procedurze współdecydowania - tu PE ma równe z RUE kompetencje do odrzucenia propozycji Komisji.
Bardzo ważną funkcją Parlamentu jest uchwalanie budżetu Unii Europejskiej. Wydatki UE dzielą się na obligatoryjne (wynikają z postanowień traktatowych, traktatowych wydawanych na ich podstawie aktów prawnych lub z prawnomiędzynarodowych zobowiązań UE) i nieobligatoryjne (z funduszy strukturalnych, na badania, technologie itp.). W uchwalaniu tych ostatnich PE ma decydujący głos. W tym przypadku może zmienić to, co ustaliła RUE, nawet przy jej sprzeciwie. Jeśli chodzi o wydatki obligatoryjne, PE może zaproponować zmianę. Jeśli pojawią się jakieś szczególnie ważne okoliczności, to właśnie Parlament ma kompetencje odrzucenia całego projektu budżetu.
Można powiedzieć, że PE spełnia również rolę "kontrolera". Może kontrolować KE zgłaszając wotum nieufności. Tak stało się np. w 1997 r., kiedy to KE "podpadła" nieudolnym działaniem w zakresie ochrony zdrowia konsumentów w kontekście zwalczania choroby wściekłych krów. PE uczestniczy również w nominowaniu przewodniczącego Komisji oraz jej członków. Czuwa też nad przestrzeganiem prawa - dla zbadania ewentualnych wykroczeń powołuje tymczasowy komitet dochodzeniowy (coś jak komisja śledcza).
Ważna dla przeciętnego obywatela UE jest też możliwość petycji do PE. Oznacza to, że gdy działalność Wspólnoty godzi w jego interes może on złożyć skargę. To uprawnienie przysługuje również wszystkim osobom fizycznym i prawnym zamieszkałym w państwach członkowskich lub mających na ich terenie swą statutową siedzibę.
